Galeri Nev, Yıldız Moran’ın Eserlerini Paris’te Sergiliyor
Galeri Nev, Yıldız Moran’ın Eserlerini Paris’te Sergiliyor
Galeri Nev, Paris Photo 2025 kapsamında Yıldız Moran’ın eserlerini ilk defa Paris’te, Grand Palais’de sergiliyor. “İki Gece Arasında” başlığını taşıyan sergi, fuarda yer alan 179 dünya galerisi arasından küratör Devrim Bayar tarafından seçilerek öne çıkarılan kadın fotoğrafçıların seçkisi Elles x Paris Photo içinde de yer alıyor.
Yirmili yaşlarının başında fotoğraf eğitimi almak üzere Londra’ya giden Yıldız Moran, Türkiye’nin akademik eğitim almış ilk kadın fotoğrafçısı olarak tanınıyor. Ealing Technical College ve Bloomsbury Technical College’da edindiği teknik bilgiyi, John Vickers’la yaptığı stüdyo çalışmalarıyla derinleştiriyor. 1950’lerin başında Türkiye’ye dönerek kendi stüdyosunu açıyor. Fotoğraf makinesinin arkasında geçirdiği zaman on yıldan fazla olmasa da Moran kendine özgü bir üslup geliştirerek geride yaklaşık 10.000 negatiflik geniş bir arşiv bırakıyor.
“İki Gece Arasında”, bu kapsamlı arşivden seçilmiş otuz iki eseri bir araya getiriyor. Sergi, Moran’ın 1954–1958 yılları arasında İstanbul Üniversitesi öğretim üyeleriyle Batı Anadolu’da gerçekleştirdiği keşif gezilerinde çektiği fotoğraflara odaklanıyor. Moran bu gezilere, üniversitenin sanat tarihi bölümünün saygın başkanı Mazhar Şevket İpşiroğlu’nun yeğeni olarak davet ediliyor ve tüm katılımcılar arasındaki az sayıda kadından biri oluyor. Söz konusu seferler, Anadolu’nun İslamiyet öncesi uygarlıklarının izlerini araştırmayı ve yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti coğrafyasını tarihsel bir çerçeve içinde değerlendirmeyi amaçlıyor.
Serginin başlığı “İki Gece Arasında”, Moran’ın siyah-beyaz fotoğrafçılığa ve karşıtlıklara duyduğu tutkuyu yansıtıyor. Bir röportajında ressam olma hayalinden söz eden ancak bu arzusu gerçekleştiremeyen Moran’ın kompozisyon, ışık ve biçime gösterdiği özende yine de bir ressamın bakışı hissediliyor. Hiçbir zaman bir belgesel fotoğrafçısı gibi çalışmıyor; Rolleiflex makinesini yüreğine yakın tutarak harabeleri, arkeolojik objeleri, sonsuz manzaraları ve mahrem iç mekânları müthiş bir duyarlılıkla kayda geçiriyor. Doğa ve yüzey desenlerine, bir teni incelercesine dikkatle yaklaşıyor; gri tonlarının inceliklerindeki dokunsallığı, müzikaliteyi, hatta erotizmi öne çıkarıyor. Kadın olması dolayısıyla, erkek meslektaşlarına kapalı anlara ve alanlara erişebiliyor, Anadolu’daki gündelik yaşamı — özellikle kadınların ve çocukların hayatlarını — eşsiz bir samimiyetle gözlemliyor.
Paris Photo seçkisi Moran’ın büyük boy baskıları ile kartpostal ölçüsündeki küçük edisyonlarını yan yana getiriyor; seçki aynı zamanda sanatçının son derece nadir erken dönem karanlık oda baskılarına da yer veriyor. Böylece uluslararası ziyaretçileri, Moran’ın yapıtlarının çeşitliliği, ritmi ve şiirselliği ile buluşturuyor. Nitekim eserleri, birçokları tarafından “edebiyatı sarsacak kadar güçlü bir sanat” olarak nitelendiriliyor. Galeri Nev sergiyi, gözden kaçmış bir geçmiş ile Yıldız Moran’ın fotoğraflarının derinliği ile sık sık karşılaşacağımız bir sonsuz gelecek arasındaki özel bir an olarak kurguluyor. 1997 yılından bu yana düzenli olarak açılan ve fotoğraf sanatına odaklanan dünyadaki en büyük fuar olarak bilinen Paris Photo’da bir araya gelecek galeriler, yayıncılar, koleksiyonerler ve sanatçıları Yıldız Moran’ın “İki Gece Arasında”ki görkemli aydınlığı ile karşılaştırmayı amaçlıyor.
Yıldız Moran Kimdir?
Çocukluğundan beri ressam olmak isteyen fakat yeteneğine güvenmeyen Yıldız Moran, 1950 yılında sanat tarihçi dayısı Mazhar Şevket İpşiroğlu’nun önerisiyle İngiltere’ye fotoğraf eğitimi almaya gitti. 1950-52 yılları arasında İngiltere’de Bloomsbury Technical College’de ve Ealing Technical College’de fotoğraf eğitimi gördü. Ardından, Old Vic Tiyatrosu’nun tanınmış fotoğrafçısı John Vickers’ın yanında çalışmaya başladı. Eğitimi sırasında almış olduğu teknik ve teorik bilgiyi, stüdyo ve sahne çekimlerinden kazandığı deneyim ile birleştirdi. İlk sergisini 1953 yılında Cambridge’de açtı. Londra’da beş sergi daha gerçekleştirdi; eserleri ilgi ve merakla karşılandı. Rolleiflex kamerası ile pek çok Avrupa ülkesini gezdi; içlerinden İspanya ve Portekiz’i kapsayanlarla bir fotoğraf kitabı hazırladı. 1954 yılında Türkiye’ye döndü. Bu defa İstanbul Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü üyelerinin her yaz düzenlediği akademik Anadolu gezilerine fotoğrafçı olarak katılmaya başladı. Bu geziler sayesinde, hem kendi sanatsal repertuvarını zenginleştirecek, hem de bölüm üyelerinin ileride yayımlayacakları kitap ve belgeselleri besleyecek derin bir görsel arşiv ortaya çıkardı.
1955-62 yılları arasında kişisel sergilerine ve pek çok tanınmış simayı tarihe geçiren çekimlerine İstanbul’da devam etti. Stüdyosuna gelenlere çekimler sırasında plak çalması, müzik dinletmesi ile ayrıştı; sonraları sanat eleştirmenleri Yıldız’ın portrelerinin ve peyzajlarının müzikalitesi hakkında yazdı. Yıldız Moran, son sergisini 1970 yılında açtı. Sonraki yıllarda profesyonel fotoğrafçılığı bırakarak, sözlük yazarlığı ve çevirmenlik yaptı. 1982 yılında, Türkiye’de fotoğraf sanatına yaptığı katkılarından dolayı İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi, Fotoğraf Enstitüsü Yıldız Moran’a onur üyeliği verdi. 1995’te vefat etti; Pera Müzesi’nde (2013) ve İstanbul Modern’de (2018) düzenlenen iki retrospektif sergi ve eşlik eden monografik yayınlarla onurlandırıldı. 2021 yılında Meşher’de gerçekleşen “Ben-Sen-Onlar: Sanatçı Kadınların Yüzyılı” sergisinin vitrinine yerleştirilen eserleri, sekiz ay boyunca Beyoğlu’ndan geçen milyonlarca izleyiciyi selamladı.
1997 yılından başlayarak oğulları tarafından olağanüstü bir titizlikte ayağa kaldırılan ve 2021 yılından itibaren Galeri Nev tarafından temsil edilen Yıldız Moran’ın sanatsal mirasından günışığına çıkmamış eserler ilk kez 2022-2023 yıllarında Galeri Nev’in Ankara’da ve İstanbul’da (Adas) düzenlediği “Gölgenin Nezaketi” sergilerinde izlendi. “Gölgenin Nezaketi” aynı zamanda metni Rutgers Üniversitesi Sanat Tarihi Profesörü Deniz Türker tarafından kaleme alınan bir katalogda derlendi. Galeri Nev sanatçıya son olarak 18. İstanbul Bienali’ne paralel olarak düzenlediği karma sergi “Bir Vaat Kadar İnce”de yer verdi. Nev’in ParisPhoto ELLES seçkisi için hazırladığı “İki Gece Arasında”, ismini, Yıldız Moran’ın daima tercih ettiği siyah beyaz fotoğraflardaki kontrastın kuvvetinden alıyor. “İki Gece Arasında” aynı zamanda Moran’ın üretiminin sanat tarihinin karanlığında saklandığı geçmiş ve hakkında daha da fazlasının keşfedilmesi için sonsuz olasılıkla dolu gelecek arasındaki bu özel ana da gönderme yapıyor.
