Pablo Picasso’nun “Guernica” Eseri Üzerine – Aysu Altaş yazdı…

İspanyol ressam Pablo Picasso‘nun en ünlü işidir “Guernica”. Geometrik çizgilerden Kübik bir eser olduğunu rahatlıkla çıkarabileceğimiz eser, anlamı itibariyle de Kübik‘tir. 1937 yılında, ressamımız 56 yaşındayken 349.3 x 776.6 cm‘lik kanvas üzerine yağlıboyayla yapılan “Guernica“nın hikayesinden bahsetmeye çalışacağım.

İspanya, 1936 senesinde bir iç savaş yaşadı. Milliyetçi kesim, Cumhuriyetçiler’i vurdu; halk kendi kendini yok etti. Biscay Bölgesi‘nde ikamet eden Guernica Kasabası, bu iç savaştan en büyük yara alan yerleşim yerlerinden biriydi. 1937 senesinde Milliyetçi kesim, daha da güçlenmek adına dışarıdan yardım aldı. Nazi Almanyası ve İtalyan uçakları, İspanya’nın bu zayıf döneminden faydalanarak milliyetçilere bombardıman uçakları temin etti. 5000’den az nüfusa sahip Guernica Kasabası‘nda bombaların çıkardığı yangınlar 3 gün sönmedi ve kayıtlara göre 1654 kişi öldü. Bu vahşetin en acı tarafı da kasaba halkının erkekleri milliyetçilere karşı savaşmak için kasaba dışındaydı. Yani ölen 1654 kişi kadınlar, çocuklar ve yaşlılardı.

Bu bağlamda Milliyetçilerin Alman ve İtalyan uçaklarıyla bu korunmasız kasabaya bomba yağdırmasının savaş etiğine uymadığını söyleyebiliriz. Çünkü savaşta karşıt tepki veremeyecek bir alana uçakla bomba atmak adil değildir ve yalnızca gövde gösterisidir. Cumhuriyetçilerden yana olan Picasso, kasabanın başına gelen felaketi gazeteden okudu ve etkilendi. Aynı yıl Hükümet tarafından Paris’te açılacak olan Sanat ve Teknoloji Sergisi için bu savaşı anlatan bir eser yapması istendi ve Picasso, Diktatör Francis Franco‘nun arkadan vurma taktiği kullanarak üstün geldiği savaşı “Guernica” adlı eserinde anlattı.

Resme bakın. Bu resim, bir savaş kompozisyonudur. Dolayısıyla kaos vardır. Ancak bu resme bir sanat işi olarak baktığımızda karmaşa göz yorar ve nereye odaklanacağımızı bilemeyiz. Öncelikle, renklerimizin siyah, beyaz ve gri olduğunu ve buranın bir oda olduğunu bilin. Resimde merkez yok, Kübizm‘e yakışan geometrik şekiller görüyorsunuz. Picasso‘nun ne anlatmak istediği bize bağlı; “Guernica“ya haksızlık yapmamak için onu bilinçsizce ve içgüdülerimizi kullanarak yorumlamalıyız.

Resimdeki en seçilebilir nesneden başlıyorum; en soldaki boğa. Sola doğru baksa da gövdesi sağa doğru ilerleyecekmiş gibi duran boğanın kuyruğu bir alev şeklinde çizilmiş. Bu, Guernica‘da 3 gün sönmeyen yangına gönderme olabilir. Boğanın hemen altında duran bir kadın figürü var. Kollarındaki cansız bebeğinin acısını yukarı doğru haykırarak yaşayan bu kadın, Guernica‘daki bombardımanda ölenlerin kadın ve çocuklar olduğunu hatırlatıyor. Bu figür, çarmıhtan indirilen İsa’yı kucaklayan Meryem‘i andırıyor. Bir diğer ayrıntı da ‘dil’. Acı çeken kadının ve boğanın dilleri, hançer biçimindedir. Hançer ise acılı çığlık, haykırışı simgeler.

Resmin merkezinde diyebileceğimiz kadar ortada duran at figürü, tıpkı bebeğini tutan kadın gibi acıyla haykırıyor. Atın acısının kaynağı ise gövdesinde saklı. Karnına saplanan mızrak ve zor seçilse de arka tarafında (gri renkli) bir boğa gizli. Resimdeki bu ikinci boğa figürü, zor farkediliyor. Bu boğanın boynuzu, ata saplanmış. Atın çektiği acının bir sebebi de bu boynuzdur. Buraya dikkat edelim; üst paragrafta bahsettiğim alev kuyruklu boğa, Guernica‘nın çektiği acıyı paylaşıyor. Boynuzu ata saplanan bu ikinci boğa ise ata saldırır pozisyonda. İspanyol kültürü için önemli bir hayvan olan boğa, yaşanan savaşın insani ve hayvani yönlerini bu tabloda bir araya toplamış. Soldaki acı çekerken sağdaki, zayıflıktan faydalanıyor.

Zemine bakın. Soldan sağ ortaya kadar uzanan parçalanmış bedeniyle bir erkek figürü görüyoruz. Kopmuş sağ kolunun eliyle bir kılıç tutuyor. Kılıcın ucu kırılmış. Adamın kılıçla beraber tuttuğu ise bir çiçek. Çiçek, güzelliktir, barıştır ve tıpkı farklı karakteristik özelliklere sahip iki boğa gibi Picasso yine bir zıtlık vermektedir. bir Guernicalı bir erkek savaşçı olduğunu tahmin ettiğim bu adamın sol elinin avcunda ise bir takım şekiller var. Bu çizgiler stigma olabilir?

Sağ tarafa ilerleyelim. Atın hemen sağında sol profilden görünen bir kadın suratı var. Oldukça endişeli bir yüz ifadesi olan kadın, sağ eliyle bir gaz lambası tutuyor. Bu gaz lambasının hemen yanında, resmin üst tarafında bir ampul var. Bu ampulun pek çok anlamı olabilir. Sorgu odalarındaki ampullere benzeyen bu ampulun adı, ‘bombilla‘dır. Kimi yorumcular, ampulü görünce ‘bombilla‘ diyeceğimizi ve buradan ‘bomba’ kelimesini çıkarmamız gerektiğini söylüyor. Bence bu ampul, Picasso‘nun ortamın gerginliğini yansıtmaya çalışma çabasıdır. Ampul göz biçimindedir, buna da dikkat edelim. Kadının gaz lambasını bu ampule doğru uzatması ise iki ışık kaynağının çatışmasıdır.

Resmin en sağında iki elini birden havaya kaldırarak haykıran bir erkek figürü var. Dikkat ederseniz bu adamın alevler içinde yanmakta olduğunu görürsünüz. Yangını Guernica‘ya zaten bağlamıştık. Gelelim aşağıya. Gaz lambası tutan kadının hemen altında bir yaşlı kadın figürü var. Bu kadın, bilinçsiz ve şaşkın bir şekilde lambaya bakıyor. Kadının sol eliyle tutarak destek aldığı ise kopuk bacağı.

En sağda bir kapı var. Bu kapı, mekanımızın bir oda olduğunu doğruluyor. Bu kapı çıkış noktası ya da bilinmeze gidiş olabilir. Lakin bir gerçek var ki figürlerin hepsi sola doğru ilerler vaziyette. Özellikle göstermek istediğim bir gizli figür daha var; en soldaki boğanın arkasında, duvara çizilmiş güvercin. Güvercin, barıştır, saflıktır. Burda bir kısmı beyaz ışıkla parlayan güvercin, kurtuluşu ve umudu simgeliyor. Halkına savaşma fırsatı tanınmayan Guernica için kurtuluş yakındır.

İlk kez 1937’de, yani yapıldığı sene sergilenen resim, yasaklandı ve senelerce sergilenmedi. Francis Franco ölünce, 1975 senesinde yeniden salonlarda yer alan resim, Kraliçe Sofia Müzesi‘nde sergilenmekte.