Bathonea Antik Limanı Ve Yarımburgaz Mağarası

Bathonea Antik Limanı Ve Yarımburgaz Mağarası – Şeref Umut Ersop yazdı.

İstanbul’un batısında, Küçükçekmece Gölü’nün kuzey kıyılarında yer alan Bathonea Antik Limanı, tarihi ve kültürel açıdan büyük öneme sahip bir arkeolojik alan olarak dikkat çekmektedir. 2007 yılında başlayan kazılar, bu bölgenin Roma ve Bizans dönemlerine ait önemli yapıları barındırdığını ortaya koymaktadır. Kazılar sırasında, Büyük Konstantin tarafından yaptırıldığı düşünülen açık sarnıç, mozaiklerle süslü saray kompleksi ve antik yollar gibi yapılar, gün yüzüne çıkmaktadır. Bu yapılar, dönemin mühendislik ve mimarlık anlayışını yansıtarak, Bathonea’nın stratejik ve kültürel önemini gözler önüne sermektedir.¹Ayrıca, kazılarda bulunan seramikler ve amphoralar, Bathonea’nın Akdeniz’in batısından doğusuna kadar pek çok antik merkezle deniz ticareti yaptığına işaret etmektedir. Bu buluntular, bölgenin tarihi ticaret yolları üzerindeki önemli rolünü vurgulamaktadır.² Kazı ekibi tarafından yapılan açıklamalarda da, bu bölgedeki ticaret ağının kapsamı ve liman kentinin ulaştığı gelişmişlik düzeyi vurgulanmaktadır.³ Bathonea’nın tarihi önemi yalnızca yapılarıyla sınırlı kalmamaktadır. Kazılar sırasında ortaya çıkan kemik buluntuları, bölgenin sosyal yapısı ve günlük yaşamı hakkında da önemli bilgiler sunmaktadır. Bu buluntular, Bathonea’nın kültürel çeşitliliğini ve zenginliğini gözler önüne sermektedir.⁴

Ayrıca Küçükçekmece bölgesinde yer alan Yarımburgaz Mağarası, yalnızca bölgenin değil, tüm Türkiye’nin bilinen en eski insan yerleşim alanlarından biri olarak kabul edilmektedir. Yarımburgaz Mağarası’nda yapılan kazılar, Alt Paleolitik Çağ’dan (yaklaşık 400.000 yıl öncesi) başlayarak Neolitik, Kalkolitik ve Roma dönemlerine kadar uzanan kesintisiz bir yerleşim tarihini ortaya koymaktadır.⁵ Yarımburgaz, sadece arkeolojik bir alan değil, insanlık tarihinin Anadolu’daki en erken izlerinden biri olarak Bathonea’nın tarihsel arka planını tamamlamaktadır. Ancak bu tarihi miras ne yazık ki günümüzde çeşitli tehditlerle karşı karşıyadır. Mağara, geçmişte dizi ve film çekimlerine de ev sahipliği yapmıştır. (Sadri Alışık ve Feri Cansel filmi Ali Baba ve Kırķ Haramiler, Cüneyt Arkın’ın oynadığı Battalgazi serileri ve Kara Murat filmlerinin serisi)

Mağara defineciler, evsizler ve yasaklı madde kullananlar tarafından tahrip edilmiş ve ciddi zararlar görmüştür.⁶ Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın da içinde yer aldığı koruma girişimleri sayesinde mağaranın sit statüsü korunmaktadır. Bu tür alanların korunması için toplumsal duyarlılığın artırılması ve somut önlemlerin sürdürülmesi büyük önem taşımaktadır.

Günümüzde Tarih Anlayışı

Günümüzde tarih bilimi, yalnızca geçmişi belgelemekle kalmamaktadır. Aynı zamanda geçmişten gelen mirasın günümüzle bağını kurmak, kültürel kimlik bilinci oluşturmak ve halkla paylaşılabilir kılmak gibi sorumlulukları da üstlenmektedir. Türkiye’de devletin ve ilgili kurumların arkeoloji, kültürel miras ve turizm alanlarında yürüttüğü çalışmalar, yalnızca yerel tarih için değil ulusal tarih bilinci açısından da son derece önemlidir. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın öncülüğünde yürütülen kazı projeleri, restorasyon çalışmaları ve koruma faaliyetleri, Bathonea gibi alanların açığa çıkmasına ve tanıtılmasına imkân tanımaktadır. Örneğin, Bathonea kazılarının sürdüğü Küçükçekmece Göl Havzası’nda yürütülen çalışmalar, bölgenin yalnızca İstanbul’un değil, Türkiye’nin tarih haritasında yeniden değerlendirilmesini sağlamaktadır.⁷⁻⁸ Devlet destekli bu tür çalışmalar, hem bilimsel araştırmaların önünü açmakta hem de yerel halkın kültürel mirasına sahip çıkmasına katkı sunmaktadır. Ayrıca, bu tür arkeolojik alanların turizme kazandırılması ve halkla buluşturulması, ekonomi, eğitim ve kültür politikaları açısından bir bütün olarak değerlendirilmektedir. Bu sayede geçmişle kurulan bağ güçlenmekte; tarih, yalnızca müzelerde veya bilimsel makalelerde değil, halkın gündelik yaşamında aktif bir yer almaktadır. Böylelikle Bathonea Antik Limanı gibi yerler, hem akademik düzeyde hem de kamuoyunda tarihi hafızanın yeniden inşa edildiği mekânlara dönüşmektedir.

Sonuç

Bathonea Antik Limanı ve çevresindeki arkeolojik alanlar, yalnızca İstanbul’un değil, Anadolu’nun da tarihsel derinliğini yansıtan çok katmanlı bir kültürel miras sunmaktadır. Roma ve Bizans dönemlerinden kalma yapılarla Bathonea, denizcilik, ticaret, mühendislik ve kent planlaması açısından büyük bir medeniyetin izlerini taşımaktadır. Bu liman kentinin yanı başında yer alan Yarımburgaz Mağarası ise bölgenin tarihi geçmişini yüz binlerce yıl öncesine kadar taşımakta ve Küçükçekmece coğrafyasını medeniyetler boyunca kesintisiz yerleşime sahne olmuş bir alan olarak ortaya koymaktadır.

Bugün bu alanlarda yapılan kazı ve koruma çalışmaları, yalnızca bilimsel bilgi üretimini değil, aynı zamanda toplumun tarihsel bilinçle bağ kurmasını da hedeflemektedir. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın desteklediği projelerle Bathonea gibi alanların korunması, belgelenmesi ve kamuya açık hâle getirilmesi, devletin kültürel mirasa sahip çıkma iradesini göstermesi açısından da önemlidir. Ancak özellikle Yarımburgaz Mağarası’nda olduğu gibi tahribat riski altındaki alanlar, bizlere kültürel mirasın sadece arkeologların değil, tüm toplumun ortak sorumluluğu olduğunu hatırlatmaktadır.

Bu yönleriyle Bathonea ve Yarımburgaz, geçmişi anlamanın ötesine geçip bugünkü kimliğimizi ve ortak geleceğimizi inşa ederken üzerinde durmamız gereken tarihi hafıza mekânları hâline gelmiştir. Korunduğu, anlaşıldığı ve aktarıldığı sürece, bu toprakların binlerce yıllık mirası yalnızca geçmişin değil, aynı zamanda geleceğin teminatı olacaktır.

Şeref Umut ERSOP
Tarihçi

Fotoğraflar: https://www.bathonea.org/

Dipnotlar

1. Şengül G. Aydıngün, ed., İstanbul Küçükçekmece Göl Havzası (Bathonea?) Kazıları (İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2017), 217.
2. Ülkü Kara, “Küçükçekmece Göl Havzası Kazıları’nda Ele Geçen Amphoralar,” in İstanbul Küçükçekmece Göl Havzası Kazıları, ed. Şengül G. Aydıngün (İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2017), 315.
3. Yasemin Ateş, “Yarımburgaz Mağarası’nın Günümüz Müzeciliği Açısından Değerlendirilmesi ve Sergileme Önerisi” (yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, 2019), 33.
4. Şengül G. Aydıngün, “Küçükçekmece Göl Havzası Kazıları Kemik Buluntuları,” Arkeoloji ve Sanat 162 (2019): 84.
5. “Bathonea Antik Kenti Kazı Çalışmaları İstanbul’un Tarihine Işık Tutacak,” Anadolu Ajansı, 26 Temmuz 2023, https://www.aa.com.tr/tr/kultur/bathonea-antik-kenti-kazi-calismalari-istanbulun-tarihine-isik-tutacak/2954905.
6. Milliyet, “Paleolitik Mağaraya Dizi Seti Rötuşu!” 25 Mart 2012, https://www.milliyet.com.tr/gundem/paleolitik-magaraya-dizi-seti-rotusu-1519818.
7. Bathonea Kazı Projesi, “Yayınlar – Bathonea,” erişim 20 Ekim 2025, https://www.bathonea.org/yayinlar/
8. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. “Bathonea Antik Kenti Kazı Çalışmaları.” Erişim 19 Ekim 2025. https://www.ktb.gov.tr/EN-100243/bathonea-antik-kenti-kazi-calismalari.html.