Sanat ve Edebiyat Dünyasında CIA Parmağı

Frances Stonor Saunders’ın ‘Parayı Verdi Düdüğü Çaldı’ kitabı “Kültürel Soğuk Savaş”ın sanat ve edebiyat dünyasını nasıl şekillendirdiğini tüm detaylarıyla anlatıyor.

Frances Stonor Saunders’in yazıp, Ülker İnce’nin çevirdiği ‘Parayı Verdi Düdüğü Çaldı’, CIA’nın kültür ve sanat aracılığıyla insanların ruhlarını ve beynini ele geçirerek komünizm düşüncesini yok etmek için, kültüre, sanata, edebiyata nasıl el attığını örneklerle sıralıyor.

Batı Avrupa’da gizli bir kültürel propaganda programına büyük miktarda para ayıran ABD’nin yöntemini Özdemir İnce kitap için yazdığı önsözde şöyle aktarıyor:
‘Soğuk Savaş’ın civcivli günlerinde ABD, Batı Avrupa’da gizli bir kültürel propaganda programına büyük miktarda para ayırmıştı. Bu programın ana özelliği, böyle bir programın olmadığı iddiasıydı. Amerika’nın Merkezi İstihbarat Teşkilatı (CIA) bu programı büyük bir gizlilik içinde yürüttü. Kültürel Özgürlük Kongresinin otuz beş ülkede bürosu vardı. Kongre yüzlerce personel çalıştırıyor, yirminin üzerinde saygın dergi yayımlıyor, resim sergileri açıyordu; bir haber ve film servisine sahipti; tanınmış kişilerin katıldığı uluslararası toplantılar düzenliyor, müzikçilere ve ressamlara ödüller dağıtıyor, konser ve sergi olanakları sağlıyordu. Tek amaç uzun zamandır Marksizm ve Komünizme yakınlık duyan Batı Avrupa aydınlarını yavaş yavaş “Amerikan tarzı” bir bakış açısına sığdırmaktı.

Meğer CIA’nın en etkili silahı Encounter dergisini okumak için boşu boşuna abone parası ödemişim yıllarca. İstersem bedava gönderirlermiş. Fransa’da yayımlanan Preuves dergisini almak için Hachette dükkânlarına taşınıp durmuşum. Meğer Jean-Paul Sartre’ın Les Temps Modernes dergisini madara etmek için çıkartıyorlarmış.’

Kitapta aktarıldığı gibi CIA’nın Örtülü Eylem Teknik Personeli’nin şeflerinden biri, ‘Kitaplar bütün öteki propaganda araçlarından farklıdır’ diye yazıyordu; ‘bunun en önemli nedeni bir okurun tutum ve davranışını bir kitabın başka hiçbir araçla ölçülemeyecek oranda, değiştirilmesidir. Böylece kitaplar uzun menzilli stratejik propagandanın en önemli silahı olmaktadır.’ CIA’nın gizli kitap programı, yine aynı kaynağa göre şu amaçla yürütülmüştür: ‘Yabancı yayıncılara ya da kitapçılara gizlice para yardımında bulunarak, bu işlerin gerisinde ABD’nin bulunduğunu hiçbir şekilde belli etmeden, yurtdışında kitaplar yayımlatın ya da dağıtın. Özellikle yazarının durumu ‘nazik’ ise, ABD yönetimiyle herhangi açık bir bağlantı dolayısıyla lekelenmemiş olması gereken kitaplar yayımlayın. Ticari kârı hiç dikkate almadan harekâtlara destek olacak kitaplar yayımlayın. Kitap yayımı ya da dağıtımı yapacak yerel ve uluslarlarası örgütler kurun, bunları paraca destekleyin. Bilinmeyen yabancı yazarların siyasal açıdan önemli kitaplar yazmalarını teşvik edin- gizli ilişki kurma olanağı varsa yazara ya doğrudan doğruya para yardımında bulunun veya edebiyatın temsilcileri ya da yayımcılar aracılığıyla dolaylı olarak.’

Bu “Kültürel Soğuk Savaş”ta Türkiye’den de hangi yazarların, oyuncuların, şarkıcıların desteklendiğinin izlerini bulacaksınız.